Savremena advokatura ustanovljena je u Srbiji Zakonom o pravozastupnicima donetim na predlog Vlade Ilije Garašanina 28. februara 1862. godine za vreme vladavine Kneza Mihaila Obrenovića. Donošenjem tog zakona pravna pomoć je poverena samo školovanim pravnicima sa položenim pravozastupničkim ispitom “iz postojećih građanskih i krivičnih zakona” koje u ovo zvanje upiše Ministarstvo pravde. Prvim Zakonom o pravozastupnicima propisan su kriterijumi zbog kojih neko lice “ne može dobiti pravo zastupanja” odnosno biti upisano u registar pravozastupnika. Pravozastupništvom se nisu mogli baviti lica koja se nalaze: “pod stečajem ili pod starateljstvom i lica koja su osuđena zbog kažnjivog bankrotstva, koji su osuđeni ili se nalaze pod isleđenjem zbog običnog (nepolitičkog) zločinstva ili iz koristoljublja učinjenog prestupa ili pokušaja ili zbog prestupa kojim se javni moral vređa”. Dakle, već prvim Zakonom o pravozastupnicima uveden je u pravni sistem Srbije pojam dostojnosti za bavljenje advokaturom – pravozastupstvom.
Ovim zakonom je ustanovljeno koji su nespojivi poslovi sa bavljenjem advokaturom, a oni su određeni tako da “pravozastupnik ne može ujedno kakvo javno zvanje, ili kakvu drugu radnju na svoje ime imati.” Za razliku od danas važećeg Zakona o advokaturi, prvim Zakonom o pravozastupnicima bilo je propisano ko može biti punomoćnik u postupku, tako da: “Samo oni koji po ovome zakonu dobiju pravo zastupanja, mogu druge kod sudova zastupati. Izuzima se, naravno, slučaj kad otac svoju decu, muž svoju ženu, tutori I staratelji svoje pupile i štićenike na osnovu građanskog zakonika zastupaju. Isto tako, poslovođe i kalfe trgovaca i zanatlija mogu svoje gazed zastupati u parnicama, koje bi kod sudova imali. Takođe, kada bi ko svome srodniku, prijatelju ili poznniku hteo uslugu učiniti dag a kod suda zastupa, dozvoljeno je, ali to zastupanje ne sme biti stalno i sa nagradom, ne sme ni u kom ovakvom slučaju u toku jedne godine prevazići zastupanje svih zajedno dve parnice i može biti samo u onom okrugu, u kome živi onaj, koji se takvog zastupanja prima”. Pročitajte više.
Svoje prvo Udruženje javni pravozastupnici su osnovali 1886. godine (pročitajte više), a već 1. januara 1887. godine pokrenuli prvi stručni časopis u Srbiji pod imenom “Branič”. časopis od tada sa izvesnim prekidima izazvanim ratovima i nedostatkom finansijskih sredstava izlazi do danas, s tim što je u jednom periodu posle II svetskog rata izlazio pod nazivom “Advokatura”. Ovaj časopis objavio je radove najpoznatijih pravnih teoretičara i praktičara iz Jugoslavije i sveta.
Savremeni komorski sistem uveden je u Srbiji, Zakonom o advokaturi 1929. godine i kojim advokatura definisana kao “zanimanje javnog poretka” Ovim zakonom su precizinije definisani temeljni principi advokature: samostalnost, nezavisnost i samoregularnost profesije. Zakonom o advokatima za Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca ustanovljena je advokatska komora, kao obavezna asocijacija advokata, koja “ima da čuva ugled, čast i pravo advokatskog staleža i da pazi na to da advokati vrše svoju dužnost” koja autonomno odlučuje o upisu novih članova, vodi njihov Imenik, propisuje norme profesionalnog ponašanja i izriče sankcije za njihovo nepoštovanje, vodi brigu o edukaciji budućih advokata, o izdržavanju “iznemoglih advokata, i advokatskih pripravnika, njihovih udovica i siročadi” i “podnosi predloge i izjavljuje o zakonskim predlozima svoje mišljenje, izveštava o stanju pravosuđa i uprave i iznosi svoje primedbe i želje u pogledu njih”. Ovim Zakonom je takođe ustanovljeno pravo i obaveza advokatskih komora da se stara o zaštiti prava i interesa advokature i zastupa pred sudom i državnim organima: “žali Upravnom sudu ili Državnom savetu protiv odluka upravnih vlasti kojima se sužava advokatima priznati krug rada; da podnosi predstavke, mišljenja i predloge, koji se tiču advokature, uprave i pravosuđa; da pazi da niko ne vrši bespravno advokatske poslove i da takva lica optužuje”. Pročitajte više.
Ministar pravde je posebnom uredbom odredio broj i sedišta advokatskih komora, a advokatske komore su obrazovane na teritorijalnom principu tako što se teritorija jedne advokatske komore sa teritorijom Apelacionog suda. Postupak osnivanja advokatskih komora bio je propisan Uredbom od 16.04.1929. Prema Zakonu o advokatima za kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca i Uredbi, Ministar pravde je na predlog Apelacionog suda obrazovao Odbor od petorice advokata sa teritorije te advokatske komore čiji je zadatak bio da organizuju zakazivanje Skupštine radi konstituisanja advokatske komore. Te 1929. godine osnovane su advokatske komore u Beogradu, Zagrebu, Ljubljani, Sarajevu, Splitu, Novom Sadu, Skoplju i Podgorici.
Advokatska komora u Beogradu osnovana je na Skupštini koja je održana 09.06.1929. u velikoj Sali Beogradskog univerziteta i njome je predsedavao advokat Milan Dragović, kao najstariji član organizacionog odbora. Izbor prvih organa Advokatske komore u Beogradu je izvršen na Skupštini održanoj 24.06.1929. čime je konstituisana Advokatska komora u Beogradu. Mandat organa advokatske komore je trajao, prema tadašnjem Zakonu o advokatima, 3 godine. Prilikom izbora članova organa vodilo se računa da budu zastupljeni, kako advokati iz Beograda tako i iz drugih delova Srbije. Tako na primer, od 21 člana Odbora, njih 16 je bilo iz Beograda, a 5 članova je birano iz gradova Kragujevca, Požarevca, Valjeva, Užica, Čačka. O zastupljenosti advokata iz cele Srbije vodilo se računa i prilikom izbora za disciplinske organe i druge dužnosti u advokatskoj komori.
Zakonom o advokatima za Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca iz 1929, stvoreni su formalni i materijalni uslovi za osnivanje i rad Penzionog fonda pri Advokatskoj komori u Beogradu. Odluka o osnivanju Penzionog fonda pri Advokatskoj komori doneta je 07.12.1930. na vanrednoj skupštini advokatske komore, na kojoj su usvojena i pravila fonda. Po davanju saglasnosti tadašnjeg ministra pravde na usvojena pravila fonda, na vanrednoj skupštini advokatske komore izabrani su organi fonda. Penzioni fond je počeo sa radom 01.05.1931, a sedište fonda je bilo u sedištu same advokatske komore na adresi Uskočka 2. U vreme osnivanja Penzionog fonda u imenik advokata bilo je upisano 676 članova. članstvo u Penzionom fondu je bilo obavezno za sve članove Komore. Interesantno je da su Advokatske komore u Skoplju i Podgorici podnele zahtev za prijem u članstvo Penzionog fonda Advokatske komore u Beogradu, koji je uslovno prihvaćen i traženo je da ovo pristupanje odobri minister pravde. Po odobrenju ministra pravde, advokati koji su bili upisani u imenke advokatskih komora u Skoplju i Podgorici postli su članovi Penzionog fonda, a od 20.03.1933. fond posluje pod nazivom “Penzioni fond Advokatske komore u Beogradu, Skoplju i Podgorici”. Iz sredstava Penzionog fonda, a u cilju očuvanja vrednosti novčanih sredstava Fonda i obezbedila finansijska stabilnost u poslovanju, sredstva su ulagana u sticanje nepokretne imovine u svojinu Penzionog fonda. Naime, Penzioni fond je u toku svog trajanja izgradio stambenu zgradu u Dečanskoj 13, kupio stambenu zgradu u Poenkarovoj (danas Makedonskoj) ulici 15 i plac u Šumatovačkoj ulici. Penzioni fond je prestao sa radom 26.02.1959. rešenjem Okružnog privrednog suda u Beogradu, a sva prava likvidacione mase Penzionog fonda Advokatskih komora u Beogradu, Skoplju i Podgorici preneta na Advokatsku komoru NRS u Beogradu. Rešenjem Komisije za nacionalizaciju pri NOO Stari grad u Beogradu broj N 2220/59 od 30.07.1959. nacionalizovane su zgrade u ulici Moše Pijade 13 (nekada i danas Dečanska 13), Makedonska 15 (nekada Poenkarova 15) i Šumatovačkoj 48 ranije vlasništvo Advokatske komore NRS. Rešenjem Sekretarijata za privredu i finansije opštine Stari grad u Beogradu III-04 broj 46-35/72 od 31.07.1976. rešenje Komisije za nacionalizaciju pri NOO Stari Grad br N-2220/59 od 30.07.1959. je dopunjeno tako što se iz nacionalizacije izuzimaju i ostavljaju u svojinu ranijem vlasniku Advokatskoj komori NR Srbije prostorije koje služe za vršenje njene redovne delatnosti (prostorije na i spratu koje sada koristi Advokatska komora Srbije, sala za sastanke i priručna kuhinja na međuspratu i prostorije na II spratu koje sada koristi Advokatska komora Beograda).
Zakonom o advokaturi koji je objavljen u Službenom listu FNRJ 102 od 18.12.1946. kojim su advokatske komore definisane kao obavezne organizacije advokata na jednom određenom području, a ministar pravosuđa vrši nadzor i pomaže advokatskim komorama u izvršavanju njihovih zadataka: odlučuje o upisu i prestanku prava na bavljenje advokaturom, osigurava i kontroliše pravilno vršenje advokature od strane svojih članova, vrši nadzor nad radom advokata, pruža pomoć određenim državnim organima, orgnizuje besplatno davanje pravne pomoći siromašim građanima, organizuje tečajeve za strulno usavršavanje advokata i advokatskih pripavika, vodi računa o materijalnom položaju advokata i advokatskih pripravnika i o zaštiti njihovih interesa i interesa njihovih porodica. Ministar pravosuđa je mogao da raspusti izvršni odbor komore ako nađe da ne ispunjava svoje dužnosti i postavi poverenika iz reda advokata koji će do izbora novog izvršnog odbora obavljati tekuće poslove komore. Poverenik je bio dužan da sazove skupštinu advokatske komore u roku od dva meseca od dana preuzimanju dužnosti radi izbor novog izvršnog odbora. Prema odredbama ovog Zakona, ministar pravosuđa narodne republike je mogao poništiti sve odluke organa advokatskih komora kada nađe da su ove protivne zadacima advokature. Zakon o advokaturi iz 1946. godine je sadržao odredbe o dostojnosti za bavljenje advokaturom. Kao nedostojnima za bavljenje advokaturom naročito su se smatrali oni koji nemaju biračko pravo, pravo na vršenje državne ili javne službe, osobe koje su osuđene za nečasna krivična dela ili se nalaze pod krivičnom ili disciplinskom istragom, kao i osobe koja su se bavile nezakonitim ili nedozvoljenim intervencijama ometajući pravilan rad državnih organa. Ovim zakonom su bili definisani i nespojivi poslovi sa advokaturom. [1]
Uredbom o broju, području i sedištu advokatskih komora na teritoriji Narodne Republike Srbije van područja Autonomne pokrajine Vojvodine broj 552 od 05.06.1947. utvrđeno je da će na teritoriji NR Srbije van AP Vojvodine postojati samo jedna advokatska komora sa sedištem u Beogradu, a rešenjem ministra pravosuđa od 02.06.1947. sazvana je osnivačka skupština Advokatske komore u Beogradu za 22.06.1947. radi izbora organa advokatske komore.
Zakonom o advokaturom koji je objavljen u Službenom listu FNRJ broj 15 od 10. aprila 1957. advokatske komore su definisane kao obavezne profesionalne organizacije advokata, a advokatske komore su se osnivale za područje narodnih republika i AP Vojvodine.
Opštim zakonom o advokaturi [2] i drugoj pravnoj pomoći koji je donet 1970. godine i objavljen u “Službenom listu SFRJ” broj 15 od 09.04.1970. Ovim zakonom advokatura je definisana kao samostalna društvena služba čija se samostalnost ostvaruje organizovanjem advokata u advokatske komore kao samoupravne organizacije koje na osnovu zakona i svojih statute odlučuju o prijemu u advokaturu, privremenom i trajnom prestanku prava na vršenje advokature. Advokatska komora samostalno donosi svoj statut, kodeks advokatske etike, prati i proučava odnose i pojave od interesa za ostvarivanje prava građana i organizacija, kao i za unapređivanje advokature i same odlučuju o svom udruživanju i donose pravila o zajedničkoj оrganizaciji advokatskih komora kojima se određuje u kojoj meri i na koji način zajednička samoupravna organizacija svih advokatskih komora predstavlja advokaturu u zemlji inostranstvu. Na osnovu ovog zakona donet je Zakon o advokaturi i drugoj pravnoj pomoći [3] koji je objavljen u “Službenom glasniku SRS” broj 51 od 31.12.1971. Po prvi put je advokatura ovim zakonom definisana kao samostalna društvena službe koja je nezavisna u svom radu. Samostalnost advokature se, između ostalog, ostvaruje naročito samostalnim i nezavisnim vršenjem advokatskih poslova od strane advokature, organizovanjem advokata u advokatske komore kao samoupravne organizacije advokata, donošenjem opštih akata u skladu sa zakonom o radu advokatske komore i njenih organa i o radu i ponašanju advokata u vršenju advokature, odlučivanjem o prijemu u advokaturu i prestanku prava na vršenje advokature. Prema ovom zakonu, advokatske komore su obavezne stručno-profesionalne organizacije advokata, zasnovane na načelima samoupravljanja. Advokatske komore se osnivaju na području jednog ili više okružnih sudova opšte nadležnosti i predstavljaju osnovni oblik organizovanja advokata (osnovne advokatske komore). Sve osnovne advokatske komore udružuju se u Advokatsku komoru Srbije koja obuhvata teritoriju SR Srbije van autonomnih pokrajina. Advokatska komora Srbije utvrđuje područja na kojima se osnivaju osnovne advokatske komore, a inicijativu za osnivanje osnovne advokatske komore daju advokati koji imaju sedište advokatske kancelarije na području za koje se osniva advokatska komora.
Na V vanrednoj skupštini Advokatske komore SR Srbije koja je održana 28.05.1972. doneta je Odluka o utvrđivanju područja za osnivanje osnovnih advokatskih komora, načina izbora organa i načinu rada tih komora do donošenja njihovih statute i dopunu drugih opštih akata. Odlukom su utvrđena područja advokatskih komora i to: u Beogradu za područja okružnih sudova u Beogradu i Valjevu, u Zaječaru za područja okružnih sudova u Zaječaru i Negotinu, u Kragujevcu za područje Okružnog suda u Kragujevcu, u Kruševcu za područje Okružnog suda u Kruševcu, u Nišu za područje okružnih sudova u Nišu, Pirotu, Leskovcu, Prokuplju i Vranju, u Požarevcu za područje okružnih sudova u Požarevcu i Smederevu, u Svetozarevu za područje Okružnog suda u Svetozarevu, u čačku za područje okružnih sudova u čačku, Kraljevu, Titovom Užicu i Novom Pazaru i u Šapcu za područje Okružnog suda u Šapcu. Saglasno ovoj odluci osnovne advokatske komore trebalo je da se osnuju najdalje do 30.09.1972. godine.
Osnivačka skupština Osnovne advokatske komore Beograda održana je 10.12.1972, osnivačka skupština Osnovne advokatske komore u Zaječaru za područje Okružnih sudova u Negotinu I Zaječaru održana je 30.09.1972. u Zaječaru; Osnivačka akupština Advokatske komore u Nišu održana je 01.10.1972, osnivačka skupština Advokatske komore u Požarevcu održana je 25.10.1972, osnivačka skupština Advokatske komore u čačku je održana 08.10.1972, osnivačka skupština Advokatske komore u Šapcu održana je 30.09.1972, a osnivačka skupština Advokatske komore Kosova i Metohije održana je u leto 1974 godine.
U skladu sa Zakonom o advokaturi i drugoj pravnoj pomoći i Odlukom o utvrđivanju područja za osnivanje osnovnih advokatskih komora, načina izbora organa i načinu rada tih komora do donošenja njihovih statute i dopunu drugih opštih akata sa V vanredne skupštine Advokatske komore Srbije od 28.05.1972. osnovane su i Advokatska komora u Kragujevcu i Advokatska komora u Svetozarevu koje su nakon stupanja na snagu Zakona o advokaturi i službi pravne pomoći [4] koji je objavljen u “Službenom glasniku SRS” 27/1977 od 09.07.1977. pokrenule inicijativu o spajanju ove dve komore i na osnivačkoj skupštini koja je održana 10.11.1979. u Svetozarevu osnovana je Osnovna advokatska komora za region Šumadije i Pomoravlja.
U drugoj polovini 1979. godine advokati sa područja Okružnog suda u Valjevu pokrenuli su inicijativu da se izdvoje iz Advokatske komore Beograda i zajedno sa Advokatskom komorom u Šapcu formiraju Osnovnu advokatsku komoru za Podrinsko – Kolubarski region, a u cilju uspešnijeg ostvarivanja interesa advokata sa ovog područja. Nakon postizanja saglasnosti o ovoj inicijativi održana je skupština 19.01.1980, na kojoj je doneta odluka o pristupanju advokata sa područja Okružnog suda u Valjevu Advokatskoj komori u Šapcu i osnivanje jedne osnovne advokatske komore za Podrinsko-kolubarski region.
Zakonom o advokaturi i službi pravne pomoći koji je objavljen u “Službenom glasniku SRS” 27/1977 od 09.07.1977. advokatske komore su definisane kao obavezne profesionalne organizacije advokata koje se osnivaju za područje jedne ili više međuopštinskij regionalnih zajednica, odnodano grada Beograda i predstavljaju osnovni oblik organizovanja advokata. Sve osnovne advokatske komore van autonomnih pokrajina udružuju se u Advokatsku komoru Srbije koja donosi statut kojim uređuje unutrašnju organizaciju i rad njenih organa, vrste i sadržinu drugih samoupravnih opštih akata, nadležnost i postupak za njihovo donošenje i izmenu, međusobne odnose advokatskih komora, prava i dužnosti advokata i njihovu odgovornost prema advokatskoj komori i Kodeks profesionalne etike advokata. Zakonom je bila predviđena mogućnost da Advokatska komora Srbije sporazumno sa advokatskim komorama autonomnih pokrajina može da osniva zajedničke organe i utvrđuju zajedničke stavove o pitanjima za koje se oceni da je to potrebno. Ovim Zakonom je bila predviđena mogućnost osnivanja advokatskih radnih zajednica kao društvenog pravnog lica koji se upisuje u sudski registar kod nadležnog okružnog privrednog suda. Kriteriju dostojnosti za bavljenje advokaturom ovim zakonom je zamenjen kriterijumom moralno-političke podobnosti.
Zakonom o advokaturi [5] koji je objavljen u “Službenom listu SRJ” 24/1998 od 15.05.1998. advokatura je definisana kao nezavisna i samostalna profesionalna delatnost pružanja pravne pomoći u ostvarivanju i zaštiti ustavom utvrđenih sloboda i prava i drugih zakonom utvrđenih prava i interesa domaćih i stranih lica. Ovim zakonom su Advokatskoj komori Srbije i Advokatskoj komori Crne Gore poverena javna ovlašćenja: odlučivanje o zahtevima za upis u imenik advokata i advokatskih pripravnika, o privremenoj zabrani bavljenja advokaturom i o prestanku prava na bavljenje advokaturom, ocena da li je ugovor o osnivanju ortačkog advokatskog društva u skladu sa zakonom, uređenje sadržine i načina vođenja i vođenje imenika advokata, advokatskih pripravnika, ortačkih advokatskih društava za teritoriju republike, vođenje disciplinskih postupaka i donošenje tarife o nagradama i naknadama troškova za rad advokata.
Na osnovu ovlašćenja iz člana 56 i 57 Zakona o advokaturi, Advokatska komora Srbije je svojim Statutom uredila unutrašnju organizaciju i način vršenja javnih ovlašćenja i utvrdila da u njenom sastavu postoje Advokatska komora Beograda, Advokatska komora Vojvodine, Advokatska komora Niša, Advokatska komora Čačka, Advokatska komora Šapca, Advokatska komora Kragujevca, Advokatska komora Požarevca, Advokatska komora Zaječara i Advokatska komora Kosova i Metohije.
Izmenama i dopunama ovog Zakona iz 2002, ponovo je vraćen pojam dostojnosti za bavljenje advokaturom i uvedeno vremensko ograničenje za bavljenje advokaturom bivših nosilaca pravosudnih funkcija. Međutim, Savezni ustavni sud je odredbu Zakona o izmenama i dopunama Zakona o advokaturi o vremenskom ograničenju za bavljenje advokaturom bivših nosilaca pravosudnih funkcija ocenio nesaglasnu Ustavu SRJ.
Zakonom o advokaturi koji je objavljen u “Službenom glasniku RS” 31/2011 od 09.05.2011. uvedeno je nekoliko novina u odnosu na prethodne zakone. Pre svega, uvedena je obaveza polaganja advokatskog ispita iz poznavanja domaćih i medjunarodnih propisa koji se odnose na rad i položaj advokata, advokature kao profesije i advokatskih komora, stalnog stručnog usavršavanja advokata i formirana je Advokatska akademija u Advokatskoj komori Srbije, uvedeno je obavezno osiguranje advokata od profesionalne odgovornosti, propisano je da imenik advokatskih ortačkih društava vodi isključivo Advokatska komora Srbije i utvrđeno da u Republici Srbije postoji Advokatska komora Srbije za teritoriju Republike Srbije u čijem sastavu su Advokatska komora Vojvodine sa sedištem u Novom Sadu, Advokatsa komora Kosova i Metohije sa sedištem u Kosovskoj Mitrovici, Advokatska komora Beograda sa sedištem u Beogradu, Advokatska komora Zaječara sa sedištem u Zaječaru, Advokatska komora Niša sa sedištem u Nišu, Advokatska komora Požarevca sa sedištem u Požarevcu, Advokatska komora Čačka se sedištem u čačku, Advokatska komora Šapca sa sedištem u Šapcu i da se Statutom Advokatske komore Srbije određuju područja nadležnosti advokatskih komora u njenom sastavu. Advokatskoj komori Srbije i advokatskim komorama u njenom sastavu povereno je vršenje javnih ovlašćenja koja su taksativno nabrojana u zakonu.
Napomene:
[1] Zakon o advokatima – „Službeni list FNRJ 102/1946
[2] Opšti zakon o advokaturi – „Službeni list SFRJ“ 15/1970
[3] Zakon o advokaturi i drugoj pravnoj pomoći – „Službeni glasnik SRS 51/1971
[4] Zakon o advokaturi I službi pravne pomoći – “Službeni glasnik SRS” 27/1977 od 09.07.1977.
[5] Zakon o advokaturi[1] – “Službeni list SRJ” 24/1998 od 15.05.1998..
